سابقه معماری در ایران به ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد میرسد . آثار این معماری که دارای سبک خاصی است در سرزمین هایی چون سوریه , هندوستان و از مرزهای چین و قفقاز تا زنگبار می توان مشاهده کرد .
ویژگی های معماری ایرانی :
- در معماری ایرانی عموما تاثیرات مذهبی و دینی به چشم می خورد .
- معماری ایرانی بر استحکام و مقاومت و رعایت اصول سازه تاکید فوق العاده داشته است .
- نماسازی و تزئینات در معماری ایرانی از جایگاه خاصی برخوردار بوده است .
- در معماری ایرانی استفاده از مصالح بومی و خصوصیات اقلیمی همیشه مد نظر قرار میگرفته .
- نور و روشنایی در معماری ایرانی جایگاه ویژه ای داشته است .
شیوه های معماری ایرانی :
گروهی شیوه های معماری ایران را به پنج دوره و گروه دیگری به شش دوره تقسیم بندی میکنند .
گروه اول : معماری را بر اساس سلسله های حکومتی تقسیم میکنند .
۱- معماری پیش از دوران هخامنشی
۲- معماری دوران هخامنشی
۳- معماری دوران ساسانیان
۴- معماری ادوار اسلامی تا اواسط دوران قاجاریه
۵- معماری نوین ( ۱۰۰ سال اخیر )
گروه دوم : معماری را بر اساس شیوه های منطقه ای تقسیم بندی کرده اند .
۱- معماری شیوه پارسی
۲- معماری شیوه پارتی
۳- معماری شیوه خراسانی
۴- معماری شیوه رازی
۵- معماری شیوه اذری
۶- معماری شیوه اصفهانی
معماری بر اساس شیوه های منطقه ای
شیوه پارسی:در این شیوه که از حکومت هخامنشیان تا حمله اسکندر مرسوم بوده , ساختمان ها شکل سنگی به خود میگریند . از مشخصات معماری در این دوره می توان به ارتفاع بلند و فاصله زیاد ستون های سنگی , تالارهای وسیع و سقف های چوبی اشاره کرد . مانند تخت جمشید .
شیوه پارتی: در این سبک که از زمان اشکانیان اغاز و تا پایان حکومت ساسانیان ( و حتی اوایل ظهور اسلام در ایران ) بطول انجامید , سقف های چوبی جای خود را به سقف های تاقی و قوس دار ( تاق های گنبدی و کروی ) دادند . مانند تاق بستان .
شیوه خراسانی: در این شیوه که با ظهور اسلام در ایران اغاز گردید و در دوران صفاریان , سامانیان , غزنویان تا پیدایش دیلمیان ادامه داشت هنرمندان ایرانی با بهره گیری از نبوغ خود , هنر معقلی , خط بنایی , خط کوفی , گچبری و … را در بناها خصوصا مساجد ایجاد و به ان مکان ها یک روح و حس مذهبی دادند . مانند مسجد فهرج یزد .
شیوه رازی: این شیوه که از دوره دیلمیان اغاز و تا پایان دوره سلجوقی ادامه داشت , بناها با قوس های تیز , تاق های بلند , ایوان های طویل و گنبدهای کوتاه و بلند دوار جلوگر شدند . مانند بنای پیربکران اصفهان .
شیوه اذری: این شیوه که از دوره ایلخانی اغاز و تا پایان عصر تیموریان ادامه داشت تغییراتی در بناها ایجاد گردید و گنبد های مخروطی و هرمی شکل , گنبدهای دو پوششه ( دو پوسته ) متداول گردید . مانند مسجد کبیر یزد .
شیوه اصفهانی: این شیوه از دوره تیموریان شروع و در دوره صفویه به اوج خود رسید ( که در حال حاضر هم به نوعی ادامه دارد ) . تغییراتی که در این زمان در بناها ایجاد شد , پیدایش انواع قوس ها با ترسیم بر مبنای ضوابط هندسی و بر اساس اصول ریاضی بود . این قوس ها به نام قوس شاه عباسی مشهور هستند .
شیوه معماری نوین: این شیوه که در برخی از کاخ ها , اماکن اجتماعی و منازل شخصی صورت گرفت , آمیزشی از سنت معماری اروپایی و ایرانی بود و در ان بیشتر پوشش های کلاه فرنگی و قوس ها , تقریبا نیمه بیضی است و به خاطر اشکالاتی که در ان وجود دارد پوشش سقف انها شیروانی است . مانند عمارت شمس العماره تهران و باغ ارم شیراز .
قدیمی ترین سرپناه و منزلگاه های دوران استقرار موقت و دائم در کشور ایران کشف شده و شیوه معماری این خانه ها نشان از تغییر شکل زندگی انسان از دوران غارنشینی به استقرار و سکونت در دشت دارد .
در این خانه ها پس از عبور از ورودی بسیار کوچک و باریک , وارد اتاق های بسیار کوچکی میشویم که دیواری گلی دارد . فضای کوچکی هم به عنوان اتاق اذوقه در انتها دیده میشود که یک خمره گلی دست ساز در ان وجود دارد . شاید خمره جهت نگهداری اذوقه بوده باشد .
منبع :
کتاب اشنایی با میراث فرهنگی , هنرهای سنتی و صنایع دستی نوشته شده توسط ارژنگ ربیعی
