در طول تاریخ جهان هنر معماری ایران همواره زبانزد خاص و عام بوده است و همه تاریخ‌نویسان و محققان جهان به ناب بودن این هنر اذعان داشته‌اند.
کشور ما ایران در فهرست جهانی یونسکو دارای آثار به ثبت رسیده بسیاری است که در این بین اماکن مذهبی از جمله کلیسا و مساجد تاریخی وجود دارند که به خاطر قدمت، زیبایی و معماری ویژه‌ای که دارند مورد توجه قرار گرفته‌اند.
مسجد جامع اصفهان:
مسجد جامع اصفهان یا مسجد جمعه از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین ابنیه تاریخی- مذهبی ایران است. این مکان شامل قسمت‌های مختلفی از قبیل گنبد نظام‌الملک، گنبد تاج‌الملک، حیاط چهار ایوانی، شبستان‌های گرد آن و… است. مهم‌ترین طرح‌های آن در دوران آل بویه و صفویه شکل گرفته‌اند.
کاوش‌های باستان‌شناسی در گرداگرد این مسجد نشان می‌دهد احتمالا این مسجد قبل از اسلام هم یک مکان مقدس و به احتمال زیاد یک آتشکده در دوره ساسانیان بوده است که بعد از آمدن اسلام و مسلمان شدن مردم این منطقه مکان مقدس دیگری به نام مسجد جامع اصفهان را تاسیس کرده‌اند. پیرامون تاریخچه تاسیس مسجد اختلاف نظرهایی وجود دارد ولی به نظر می‌آید ساخت مسجد جامع به قرون اولیه هجری و در زمان عباسیان بوده است.
بخش‌های گوناگون این مسجد نمایانگر سیر تاریخ و تحول سرزمین ایران است. هر بخش از این مسجد در دوره‌های مختلف اضافه یا متحول شده است در طی قرن‌های گذشته این مسجد بارها ترمیم شده است. از آخرین مرمت‌های شکل گرفته بر روی این مسجد می‌توان به بازسازی بخش تخریب شده که بر اثر بمباران هواپیماهای عراقی در طول هشت سال دفاع مقدس دچار تخریب شده‌اند، اشاره کرد.
در این مسجد بزرگان علمی و فقهی زیادی به خاک سپرده شده‌اند که می‌توان به محمدباقر مجلسی معروف به علامه مجلسی و مجلسی ثانی فقیه بلند مرتبه شیعه اشاره کرد.
از نکات جالب دیگر این مسجد وجود محراب‌های گوناگون و متعدد در این مسجد است که هر کدام در دوره و زمان‌های مختلفی، با هنر و معماری خاص خودشان شکل گرفته‌اند. در این مسجد در مجموع هشت ایوان وجود دارد.
مجموعه کلیساهای آذربایجان
سه کلیسای مهم ایران به نام‌های «قره کلیسا»، «سنت استپانوس» و «مریم مقدس» در استان‌های آذربایجان شرقی و غربی به عنوان نهمین اثر ایران در سال ۲۰۰۸ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌اند. این تصمیم در جلسه کمیته میراث جهانی که در تاریخ ۶ جولای در کانادا برگزار شده بود، گرفته شد.
کلیساهای آذربایجان نمونه‌های برجسته‌ای از معماری و تزئینات سنتی ارمنی- ایرانی می‌باشند که ارزش جهانی بسیاری دارند.
قدمت این کلیساها به قرن ۷ هجری قمری می‌رسد. این مجموعه کلیسا چندین بار به دلیل بلایای طبیعی و انسانی و یا بی‌توجهی‌های صورت گرفته بازسازی و مرمت شده‌اند.
قره کلیسا:
قره کلیسا یا سیاه کلیسا یا کلیسای تادئوس مقدس یا کلیسای طاطاووس، نام کلیسایی تاریخی در استان آذربایجان غربی ایران است. این کلیسا در نزدیکی چالدران در کنار روستایی به همین نام واقع شده‌است. بسیاری این کلیسا را جالب‌ترین و قابل توجه‌ترین بنای مسیحی در ایران می‌دانند که برای برگزاری مراسم‌های مذهبی مسحیان از سراسر جهان پیروانی را به سمت خود جلب می‌کند.
«تادئوس مقدس» که یکی از حواریون عیسی مسیح و از بنیان‌گذاران کلیسای حواری ارمنی است، در سال ۶۶ میلادی به قتل رسید. مقبره وی در قره کلیسا قرار دارد و از آن به عنوان یکی از زیارتگاه‌‌های مهم ارمنیان یاد می‌شود.
کلیسای سنت استپانوس:
کلیسای سنت استپانوس در قرن نهم میلادی ساخته شده است که بارها زلزله‌های شدید ساختار اصلی آن را تخریب کرده است. این بنا در استان آذربایجان شرقی در غرب شهر جلفا و در نزدیکی رودخانه ارس در محلی به نام قزل وانک (صومعه سرخ) واقع شده است.
ساختار کلی این کلیسا بسیار به معماری گرجی شباهت دارد و داخل ساختمان نیز با نقاشی‌های یک هنرمند ارمنی به زیبایی هر چه تمام‌تر آراسته شده است.
این کلیسا مورد احترام تمام مسیحیان و تقریبا تمامی ادیان است. در یک روز از سال هزاران نفر از ارمنیان در این کلیسا گردهم می‌آیند تا مراسم و مناسک خاص خود را به‌جای آورند.
کلیسای مریم مقدس:
کلیسای مریم مقدس که به نام کلیسای «زور زور» نیز معروف است، در استان آذربایجان غربی، شهرستان ماکو و در نزدیکی قره کلیسا قرار دارد. بنای اولیه آن در دره بستر رودخانه قره سو و به ارتفاع ۵۰ متر بالاتر از سطح دره قرار داشته است ولی به علت اینکه پس از آبگیری سد بارون ممکن بود در عمق دریاچه پشت سد قرار بگیرد، توسط سازمان میراث فرهنگی و همکاری شورای خلیفه‌گری ارامنه آذربایجان تماما به ارتفاعات کنار دریاچه منتقل و در آن نقطه مجددا بازسازی گردید.