تصاویر دیده نشده از تهران در ۷۸ سال پیش
روایت تاریخ از سال‌های اشغال ایران در جنگ جهانی دوم بمباران شهرها، قحطی و جان باختن شمار زیادی از غیرنظامیان است که اسناد مکتوب بسیاری از آن برجای مانده، اما روایت‌های مصور از این حادثه تاریخی چندان زیاد نیست؛ “فرانسوا هورلی” عکاس استرالیایی یکی از معدود کسانی است که در آن زمان به ایران آمده و از کشور اشغال شده عکاسی کرده است.
در ۳ شهریور ۱۳۲۰، نیرو‌های متفقین شامل انگلیس و شوروی بدون توجه به بی طرفی ایران از جنوب و غرب و از زمین و هوا به ایران حمله کردند و شهر‌های سر راه را اشغال کردند به سمت تهران آمدند. اگرچه در آن زمان بهانه متفقین برای حمله وجود عده‌ای جاسوس آلمانی در ایران عنوان شد، اما حوادث بعدی نشان داد اشغال ایران بخشی از نقشه جنگی متفقین علیه هیتلر بوده است. با یورش متفقین تمامی راه‌های کشور به خصوص خطوط راه آهن و شوسه تحت کنترل نیرو‌های اشغالگر در آمد. نیروی کار ایرانی برای تهیه تدارکات ارتش‌های درگیر در جنگ با نازل‌ترین دستمزد به کار گرفته شدند. منابع نفتی کشور غارت شد و بحران غذایی در کشور به اوج خود رسید.
زمزمه‌های برکناری شاه نیز از جلسه اضطراری دولت شنیده شد؛ فردای اشغال ایران هیئت وزیران در حضور شاه در کاخ سعدآباد تشکیل جلسه داد و رضاخان در این جلسه اعلام کرد که ابتدا تصمیم به خروج از کشور داشته است، اما به توصیه مشاورانش ابتدا در دولت تغیراتی صورت دهد. بر این اساس محمدعلی فروغی را به نخست وزیری منصوب و او را مامور کرد با انگلیس و شوروی مذاکره کند، اما شرط متفقین کنار رفتن رضاشاه از قدرت بود.
سرانجام رضاشاه ناچار به استعفا شد و توسط بریتانیایی‌ها به جزیره موریس و سپس آفریقای جنوبی تبعید شد و سلطنت به پسر و ولیعهد او محمدرضا منتقل شد؛ نیرو‌های متفقین نیز تا پایان جنگ جهانی ایران را تحت اشغال خود داشتند.
“فرانسوا هورلی” عکاس اهل سیدنی که در خلال جنگ جهانی دوم سفر‌های متعددی به خاورمیانه داشت در سال ۱۹۴۳ میلادی- ۱۳۲۱ شمسی همزمان با مقطع مهم تاریخی ایران یعنی چندی پس از اشغال به دست متفقین وارد کشور شد. این فیلمساز و پژوهشگر استرالیایی در چند نوبت سفر بیش از ۵۰۰ عکس از شهر‌های مختلف ایران برداشت که بعهدا در مجموعه‌ای با عنوان “مسیر روسیه” به چاپ رساند.
او در عکس هایش به زندگی مردم عادی، مناظر، بنا‌ها و ساختمان‌های شهری و روستایی در تهران، اصفهان، البرز، لرستان، شیراز بوشهر پرداخت و روایتی ناب از روز‌های سخت تاریخ ایران فراهم کرد که هنوز به عنوان منبعی کم نظیر شناخته می‌شود.
در وبسایت تاریخ ما نگاهی می‌اندازیم به عکس‌هایی که او در سال ۱۳۲۱ از تهران برداشت. این عکس‌ها برای نخستین بار است که منتشر می‌شود.
آقای “جاکوبسن” دوست عکاس “فرانسوا هورلی” سوار بر کامیون، جایی در تهران
سه دیپلمات انگلیسی جایی در تهران مقابل دوربین عکاس
افسر انگلیسی در نمایی از میدان سپه تهران به رفت آمد مردم و اتومبیل‌ها نگاه می‌کند.
عکس یادگاری چند نظامی مقابل ساختمان باشگاه افسران وزارت جنگ در میدان مشق تهران
نمایی از میدان سپه در مرکز تهران (میدان امام خمینی فعلی)
نمایی از کاخ شاه جوان محمدرضا پهلوی
نمایی از یکی از اتاق‌های کاخ گلستان
نمایی از یکی از روستا‌های اطراف تهران
دیپلمات‌های انگلیسی در نمایی از ساختمان سفارت این کشور در قلهک
نمایی از سفارت بریتانیا در قلهک
کودکانی که در مناطق روستای پس قلعه در شمیران زندگی می‌کنند در مقابل دوربین عکاس قرار گرفته اند.
نمایی از روستای پس قلعه در شمیران
نمایی از خیابان فردوسی تهران و نمای بیرونی ساختمان سفارت انگلیس
