تاریخ سند: مهرماه ۱۳۴۳
خیلی فوری
خیلی محرمانه
موضوع: لایحه اجازه مستشاران نظامی امریکا در ایران از مصونیت‌ها و معافیت‌های قرارداد وین
محترماً با توجه به اوامر صادره درباره موضوع گزارش فوق‌الذکر به شرح ضمیمه به استحضار می‌رساند:
روز سه‌شنبه گذشته در منزل سناتور [عباس] مسعودی واقع در قلهک (تیغستان)، یک مجلس ضیافت با شرکت عده‌ای در حدود ۱۵۰ نفر از رجال و شخصیت‌های خارجی و داخلی به افتخار مدیر مجله عکس ترکیه ترتیب داده شده بود. در این جلسه مهندس [عبدالله] ریاضی رئیس مجلس شورای ملی به طور خصوصی به یکی از نمایندگان مجلس حاضر در مجلس مزبور اظهار داشته که چندی قبل اعلیحضرت همایون شاهنشاه، او و مهندس [جعفر] شریف‌امامی، رئیس مجلس سنا، را نزد خود پذیرفته و فرموده‌اند این لایحه (اشاره به موضوع بالا) چیست که این‌قدر سروصدا بلند کرده، و مهندس شریف‌امامی در پاسخ به شرف عرض رسانیده که موضوع چندان مهم نیست[!] و لیکن پاسخ معاون وزارت خارجه به سؤال نمایندگان سنا در این مورد قدری مبهم بوده و سوءتفاهماتی را به‌وجود آورده است. مهندس ریاضی اضافه نموده مجدداً پس از چند روز دیگر شاهنشاه به وی فرموده‌اند بعید به نظر می‌رسد که لایحه مزبور مانند قراردادهای کاپیتالاسیون[=کاپیتولاسیون] باشد و عمل شود[!]. پیرو به دست آمدن خبر فوق، اطلاعیه واصله حاکی است که روز پنج‌شنبه گذشته (۴۳/۷/۱۶) موضوع لایحه مذکور بین کلیه محافل پارلمانی مجلس شورا مورد بحث و گفت‌وگو بوده و عموماً عقیده داشته‌اند تصویب این لایحه به صلاح مملکت نیست. پس از خاتمه جلسه علنی [مجلس] مهندس ریاضی، هلاکو رامبد، [محسن] خواجه‌نوری، دکتر جواد سعید، رحیم زهتاب‌فرد، [امیرحسین] فولادوند، صادق احمدی و دو نفر دیگر از نمایندگان را دعوت کرده و با حضور دکتر [ناصر] یگانه وزیر مشاور یک جلسه خصوصی ترتیب داده و پیرامون حل این مسأله با نامبردگان تبادل نظر و مشورت به عمل آورده است. در این جلسه رئیس مجلس مجدداً نظر حضار را به توجه شاهنشاه روی این لایحه جلب نموده و زهتاب‌فرد اظهار داشته این مسأله در خارج از مجلس نیز افکار عمومی را متوجه خود ساخته و افکار عمومی تصویب آن را مغایر با مصلحت کشور می‌داند و لذا دولت نباید برای تصویب آن اصرار نماید، و رامبد گفته زیان تصویب این لایحه از قراردادهای کاپیتالاسیون[=کاپیتولاسیون] هم بیشتر است و من و دوستانم در مجلس مدت سه ساعت وقت در نظر گرفته‌ایم که موقع طرح لایحه پیرامون مضار آن صحبت کنیم، و زهتاب‌فرد افزوده من قصد داشتم در سه شماره گذشتۀ روزنامه «اراده آذربایجان» پیرامون این موضوع مطلبی بنویسم و لیکن به دستور دولت از آن جلوگیری شده و دکتر یگانه پاسخ داده انعکاس این مطلب در روزنامه خوب نیست و [احمد] میرفندرسکی معاون وزارت خارجه نتوانسته در مجلس سنا خوب از لایحه دفاع نماید و زهتاب‌فرد علاوه [نموده] بهتر است که آقای نخست‌وزیر [=حسنعلی منصور] یک مصاحبه مطبوعاتی تشکیل داده و توضیحات لازم را در اختیار عموم قرار دهد. بالاخره در جلسه مورد بحث پس از مذاکرات زیاد قرار شده دولت فعلاً برای آوردن لایحه مزبور به مجلس عجله نکند و بلکه قبلاً درخواست کند جلسه خصوصی تشکیل و توضیحات لازم را به نمایندگان بدهد و نیز موضوع را در حزب ایران نوین یا افراد حزبی در میان گذارده و سپس در مجلس مطرح سازد، و چنانچه لازم به نظر می‌رسد که لایحه به تصویب برسد، در مجلس با آمادگی زمینه قبلی عمل شود.
نظریه: چنانچه دولت آقای منصور درباره تصویب لایحه فوق‌الذکر اصرار ورزد و فشار به نمایندگان وارد سازد، اگرچه لایحه به تصویب خواهد رسید، ولی عده زیادی از طرفداران دولت در مجلس با دولت مخالف خواهند شد. ضمناً چنانچه در مجلس شورا با این لایحه مخالفت به عمل آید و رد شود، برای نمایندگان بین مردم وجهه‌ای کسب خواهد شد و در صورت عملی شدن این موضوع چنانچه دولت هم در مجلس حاضر شده و بگوید دولت مطیع مجلس و نمایندگان ملت است و مصلحت ملت مقدم بر هر امر دیگری می‌باشد، دولت نیز وجهه‌ای به‌دست خواهد آورد.(توضیح آنکه لایحه در دستور قرار گرفته و هر آن ممکن است به رأی گذارده شود.)
