آیت‌الله سیدمحمود طالقانی از مبارزان و علمای برجسته انقلاب اسلامی، پیش از انقلاب و در طول دوره مبارزه خود علیه رژیم پهلوی بارها دستگیر شد. آخرین بازداشت آیت‌الله طالقانی در اردیبهشت‌ماه ۱۳۵۴ انجام شد. ایشان پس از سه سال تحمل زندان، سرانجام در ۹ آبان‌ماه ۱۳۵۷ و به دلیل فشارهای انقلاب اسلامی بر رژیم پهلوی، آزاد شد. سند زیر گزارش ساواک از حوادث پس از آن است:
تاریخ سند: ۱۱ آبان ۱۳۵۷
موضوع : قصد اجتماع
شماره : ۹۶۱۶۰ /۲۰ ه
متن سند:
به …
از : ۲۰ ه
قرار است ساعت ۰۸:۳۰ – ۱۲/ ۸/ ۵۷ دانشجویان دانشگاه‌ها ـ دانش‌آموزان و عده‌ای از طبقات مختلف مردم به‌تدریج در دانشگاه تهران اجتماع و از محل مزبور به‌منظور دیدن آیت‌الله طالقانی به‌طرف منزل وی واقع در دروازه شمیران خیابان تنکابن کوچه خلعتبری پلاک ۱ /۱۲ حرکت نمایند ضمناً گفته می‌شود تعدادی از دانشجویان قبلاً در این مورد با ریاست دانشگاه تهران صحبت و ایشان را در جریان امر قرار داده‌اند.
رئیس سازمان تهران، از طرف فرنژاد
اداره کل سوم، ساعت ۲۱ روز ۱۱ /۸/ ۵۷
آقای مرسلی
گوینده اکبریان
گیرنده فرمانداری نظامی ـ رفیعی ساعت ۲۱:۱۵
روز ۱۱ /۸ /۵۷
ضمیمه شماره : متن روزنامه آیندگان به تاریخ یازدهم آبان به شماره ۳۲۵۳
۲۵۰ هزار نفر به دیدار آیت الله العظمی طالقانی رفتند
آیت‌الله‌العظمی طالقانی عضو دستگاه رهبری جبهه ملی هستند. گروه عظیم اجتماع‌کنندگان در پی استقبالی که در روز آزادی «حضرت آیت‌الله طالقانی» از ایشان کرده بودند بااطلاع قبلی در پیرامون منزل ایشان گرد آمدند.
«احمد سابق» نماینده حضرت آیت‌الله گفت: نمایندگان بازار از حضرت «آیت‌الله طالقانی» خواهش کردند که می‌خواهیم به‌عنوان دست‌بوسی و دیدار ایشان، جمعیت بازار را به اینجا آوریم تا ایشان را ملاقات کنند.
تقاضای بازاریان چنین است که، «حضرت آیت‌الله طالقانی» در مسجد یا میدانی تشریف بیاورند تا گروه بیشتری بتوانند برای دیدار بیایند اما چون حال ایشان به دلیل بیماری قند و فشار خون مساعد نبود گفتند، نمایندگان بازاریان و اصناف منزل بیایند. اما بازاریان به این وضع اکتفا نکردند و همگی به منزل ایشان آمدند. از دو روز پیش بازاریان با اعلامیه‌ای به اطلاع مردم رسانده بودند که برای دیدار حضرت آیت‌الله طالقانی، ساعت ۲ بعدازظهر از سبزه‌میدان به منزل ایشان حرکت خواهند کرد. علاوه بر این در دانشگاه تهران پس از تظاهرات وسیعی، این ملاقات اعلام شد و پس از آن دانشجویان دسته‌دسته به‌طرف پیچ شمیران به حرکت درآمدند. بازاریان در حالی که شاخه‌های گل در دست داشتند در سکوت کامل در خیابان‌ها به راه افتادند.
جمعیت ساعت سه و نیم به نزدیک منزل آیت‌الله رسید. دسته‌های مختلف مردم در حدفاصل مخبرالدوله تا نزدیکی میدان فردوسی و از آن طرف تا پل چوبی و کوچه‌های اطراف خیابان هدایت و تنکابن اجتماع کردند. اطرافیان آن قدر مبهوت شده بودند که می‌گفتند، انگار تمام مردم تهران اینجا جمع شده‌اند. اجتماع‌کنندگان امروز تعدادشان حدود ۲۵۰ هزار نفر بود. در پی این گردهمایی امروز نیز بازار تعطیل بود.
«حضرت آیت‌الله» باوجود نامساعد بودن وضع جسمانی‌شان نطق کوتاهی درباره همبستگی، وحدت و یکپارچگی مردم ایران در راه آزادکردن بقیه زندانیان سیاسی ایراد کردند.
ایشان در بخش دیگری از گفتارشان گفتند، «ما باید هر چه بیشتر در نظم و مراقبت از وحدت به وجود آمده، کوشا باشیم.»
گزارش خبرگزاری‌ها
تهران – خبرگزاری فرانسه: بیش از صدهزار تن، بعدازظهر چهارشنبه با نقض حکومت نظامی که هر تجمعی را ممنوع می‌کند به‌سوی مرکز تهران به حرکت درآمدند.
این موج انسانی که از نقاط مختلف پایتخت به حرکت درآمده بود، لحظه‌به‌لحظه با صفوف تازه‌ای که از جمله از «بازار» و «دانشگاه» آمده بودند، افزایش می‌یافت.
تظاهرکنندگان به‌سوی حضرت آیت‌الله‌العظمی طالقانی یکی از رهبران مهم مذهبی که سه روز پیش از زندان آزاد شدند حرکت می‌کردند تا به ایشان تبریک بگویند.
یک سخنگوی «جبهه ملی»، بانفوذترین حزب جناح مخالف سیاسی، خاطرنشان کرد این جبهه و رهبران بازار تهران سرپرستی تظاهرات را به عهده دارند. وی تصریح کرد حضرت آیت‌الله‌العظمی طالقانی نیز عضو دستگاه رهبری جبهه ملی هستند.
با تظاهرات بعدازظهر چهارشنبه، حرکت وسائط نقلیه در قسمت اعظم جنوب پایتخت ایران تا خیابان مرکزی شاهرضا فلج شد. تظاهرکنندگان با آرامش در تمام پهنای خیابان‌ها با شعارها و پارچه‌هایی علیه رژیم و تکان‌دادن تصاویر آیات عظام از جمله حضرت آیت‌الله‌العظمی خمینی و حضرت آیت‌الله‌العظمی شریعتمداری به راه‌پیمایی پرداختند. تظاهرکنندگان در دونقطه، یکی میدان سپه و دیگر در خیابان سعدی با سربازان برخورد کردند. اما سربازان سرانجام به تظاهرکنندگان اجازه دادند، بگذرند.
از هنگام به حرکت درآمدن دسته‌های عظیمی در ۹ سپتامبر گذشته که موجب تسریع در اعلام حکومت نظامی شد، این نخستین بار است که تظاهراتی چنین عظیم در تهران برپا می شود.
پاریس – خبرگزاری فرانسه: یک منبع نزدیک به جبهه ملی ایران در پاریس تأکید کرد تظاهراتی که چهارشنبه (دیشب) در تهران در ستایش از حضرت آیت‌الله‌العظمی طالقانی که سه روز پیش از زندان آزاد شدند ترتیب یافت، بیش از ۲۵۰ هزار تن را گرد آورد.
به گفته همین منبع ارتش برای متفرق کردن تظاهرات هرگز مداخله نکرد و سربازان به‌وسیله تظاهرکنندگان گلباران شدند.
آیت‌الله طالقانی ۱۰ سال در زندان بودند و همین مدت نیز در تبعید. ایشان برای اولین‌بار در زمان سلطنت رضاشاه پهلوی دستگیر و تبعید شدند. حضرت آیت‌الله‌العظمی طالقانی در زمان حکومت مصدق در تحقق ملی کردن صنعت نفت نقش فعالی ایفا کرده بودند. ایشان چند بار پس از سقوط مصدق زندانی شدند و در ۱۹۶۱ از جمله بنیانگذاران جنبش برای آزادی ایران بودند.
اطرافیان حضرت آیت‌الله طالقانی دیشب اعلام کردند که علاقمندان می‌توانند امروز از ساعت ۹ صبح به ملاقات ایشان بیایند.