تاریخچه مسجد اعظم قم

مسجد اعظم یکی از قدیمی ترین، بزرگترین و بی گمان زیباترین بنای تاریخی قم محسوب می شود .این مسجد یا دگار برجای مانده از آیت الله العظمی حسین طباطبایی بروجردی درقم است که همه روزه  در آنجا  نماز جماعت برگزار می کرد.

مجاورت بارگاه ملکوتی حضرت معصومه (ع)، معماری بی نظیر و تدریس درسهای سطح بالای  حوزه علمیه قم در این مسجد توسط مراجع بزرگ حوزه، ازجمله عللی است که مسجد اعظم قم  را حائز اهمیت ساخته است .

این مسجد بزرگ که امروزه مرکزیت حوزه مقدسه قم محسوب می شود ، 12 هزار متر مربع وسعت دارد. در سالهای دهه چهل شمسی به دلیل نبودن مکانی برای برپایی نماز جماعت در کنار بارگاه حضرت معصومه (ع) ، همچنین نداشتن جایگاهی برای برگزاری مراسم اعیاد، وفیات و نیز محصور بودن  حرم  به  قبرستانهایی در اطراف آن،  ازجمله مهم ترین دلایلی بود که آیت الله بروجردی به معماران متعهد ان زمان مانند مرحوم حسین لرزاده دستور ساخت چنین مسجد باشکوهی را صادر کرد. آن مرجع تقلید بزرگ بر این باوربودند که “در جوار کریمه اهل بیت (س) باید مسجدی هم شأن مسجد گوهرشاد نسبت به بارگاه حضرت رضا(ع) وجود داشته باشد.” لذا مرحوم بروجردی در زمان حیات خود با تملیک و خریداری منازل و بازارهای اطراف حرم در سال 1333 کلنگ ساخت این مسجد را در محلی که محراب شبستان زیرگنبد است با دستان مبارک خود بر زمین می زنند.

این مسجد را مثلثی تشکیل می دهد که ضلع جنوبی آن در حدود یکصد و بیست متر و قاعده آن شاید به ده متر هم نمی رسد. اما با دقت نظر مرحوم حاج حسین لرزاده یکی از معروفترین معماران آن عصراست که این بنای باشکوه را با وجود چنین مشکلی، با این دقت نظر به انجام رساندند. ساخت این مسجد که در سال 1339 خاتمه می یابد، از معماری وکاشی کاری هنرمندانه ای برخوردار است.

گنبد مسجد با مساحتی قریب 1460متر،گنبد بسیاربزرگی درمیان مساجد موجود در ایران محسوب میشود. کاشی کاری محراب وگنبد که ازنمونه برداری شده از آثار قدیم کاشی کاری در ایران است ، میراث فرهنگی امروز است.

زیر گنبد و ایوان مصنوعه دو گوشواره 2 شبستان است که مجموع مسجد را تشکیل می دهد. بیرون شبستان 2 ایوان قرار گرفته که جزء مسجد می باشد. ساختمان مخزن کتابخانه و سالن های مطالعه و ایوان کوچک، وضوخانه و حوضخانه در غرب مسجد قرار گرفته است (که امروزه در طرح جدید تخریب شده و در ضلع دیگر ساخته می شود). جنوب مسجد علاوه بر شبستان نسبتاً بزرگی که نمای مسجد است، دارای راهرویی است که بعد از ورود به محوطه کوچکی سالن نهار خوری بزرگی قرار دارد. آبدارخانه، کشیک خانه، چاه آب و حوض زیبایی که درکنار چاه تهیه شده، مجموع ساختمانهای مسجد است.

مرقد مطهر آیت الله بروجردی  نیز در ضلع غربی مسجد اعظم بنا بر سفارش و وصیت ایشان واقع شده است. فرزند آیت الله بروجردی  در این باره می گویدد:

« این مکان قبلاً خانه کوچکی به مساحت 60 متر مربع بود که از مال شخصی آیت الله بروجردی خریداری شده و بعد از مشخص نمودن محل دفن خود، باقی زمینها را وقف مسجد نمودند. و همیشه می فرمودند: “ازانجاکه این مکان راهروی ورود به حرم مطهر است، مرا در این مکان دفن کنید تا خاک کفش زوار، روی قبر من باشد.»

بعد از رحلت این عالم ربانی، بنا بر وقف نامه تنظیم شده که از طرف آیت الله العظمی بروجردی اکبر اولاد ذکور با تقدم طبقه اول بر طبقه ثانی تولیت این مسجد را بر عهده دارند، حجت الاسلام والمسلمین آقای محمدحسن طباطبایی بروجردی پسر بزرگوار ایشان کار نیمه تمام ایشان را بر عهده گرفته و به فرجام رساندند.

تاسیس کتابخانه ای در ضلع غربی مسجد، دیگر یادگاری آن مرحوم فقید است. در زمان ایشان، مدیریت این کتابخانه به مرحوم حجت الاسلام والمسلمین حاج ابوالقاسم دانش آشتیانی محول شده بود که در آن زمان مجموع ده هزار جلد کتاب را شامل می شد. به علت کسالت و درگذشت آن فقیه برجسته افتتاح کتابخانه بعد از اربعین ایشان با مدیحه ثرایی شاعرانی چون محمدحسین علوی و دیگر شاعران انجام گرفت.

این کتابخانه عظیم امروزه از نظر نسخه های خطی یکی از معتبرترین و مهم ترین کتابخانه های ایران در جهت حفظ میراث فرهنگی شیعه است، دارای بخش عظیمی از جزوات، کتابهای خطی نفیس و چاپی و مجلات معتبری می باشد که از اهدایی های ناشر بزرگ تهران مرحوم رمضانی است. همچنین آیت الله فرید محسنی نواده آقا محسن اراکی نیز کتب عظیم و ارزشمندی را در اختیار این کتابخانه گذاشته اند.

در حال حاضر نیز این کتابخانه دارای بیش از یکصد هزار کتب چاپی و بیش از 7 هزار کتب خطی می باشد. از آنجا که این کتابخانه جوابگوی مخزن کتاب و سالن مراجعه ی اشخاص نبود، از تمامی کتابهای خطی عکسبرداری شده و به صورت CD آماده گردیده که افراد با مراجعه به آنها می توانند به منابع دسترسی پیدا کنند. نوارخانه، قسمتی از این کتابخانه است که امروزه در آن 45 هزار ساعت نوار از درس بزرگان حوزه در گذشته و حال قرار دارد.

سالن های مطالعه متعدد برای عموم و سالن های خاص برای محققین از برنامه های آینده برای این کتابخانه به شمار می رود.

بهسازی و نوسازی مسجد اغظم :

امروزه ترمیم و نوسازی کاشی کاری های گنبد به دلیل ریختگی و شکستگی بر عهده نواده بزرگوار ایشان حضرت آیت الله علوی بروجردی است. هم اکنون کاشی کاری دوگلدسته این مسجد و کتیبه و دو محراب دو طرف به اتمام رسیده است. طبق طرح توسعه حرم مطهر(س)، در غرب مسجد اعظم، بر روی رودخانه صحن بزرگی احداث خواهد شد.

آیت الله علوی بروجردی ابراز امیدواری کرده اند که: با ایجاد مکان جدید و مجهز برای نگهداری کتب خطی، سنگی، اسناد ومدارک، جای مناسبی را در نظر بگیریم. همچنین در حال حاضر برای ساختمان کتابخانه به مساحت 3800 متر مربع اقداماتی صورت گرفته و بخش شرقی مسجد نیز نماسازی خواهد شد. اتمام کاشی کاری صحن مسجد، کاشی کاری طاق بزرگ سمت رودخانه و زیر گنبد به مساحت 300 متر مربع، احداث 2 طاق در یک طاق در قسمت مسجد بالاسر حضرت معصومه (س) با عنوان ورودی مسجد به حرم مطهر، نیز از جمله طرح های اجرایی است.

ایشان در این باره می گوید:

« تصمیم داریم مقبره آیت الله بروجردی(ره) و راهروی مقابل آن را به صورت رواقی برای استفاده زائران ایجاد نماییم و این کار نیاز به تعمیر سنگهای شیشه ای دیوار، آئینه کاری و ترمیم کاشی کاری های گذشته دارد. آیت الله علوی بروجردی همچنین تزئین شبستانها خصوصاً در ناحیه سقف و نورپردازی صحیح، ایجاد سیستم صوتی و تصویری برای خدمات رسانی به مدرسان و ضبط دروس مسجد اعظم، ایجاد وسایل گرمایش و سرمایش برای رفاه حال زائرین و طلاب، تعویض فرشهای مسجد اعظم در2400 متر مربع و راه اندازی سایت مخصوص مسجد اعظم را از جمله طرحهای آینده به شمار آوردند.

همچنین  در نظر داریم برای برگزاری سمینارها وکنفرانس های مرتبط باحوزه و حوزه های شیعه، سالن آمفی تئاتری به مساحت 5000 متر در آینده احداث نماییم. امیدواریم بتوانیم صحن مسجد را با چترهای مخصوصی مشابه آن چیزی که در مسجد مدینه قرار دارند و باز و بسته می شوند، در اینجا نیز نصب کنیم تا شرکت کنندگان درس هایی که جمعیت آنها از مساحت شبستان بیشتر است، بتوانند در روزهای گرم و سرد از این امکان هم استفاده کنند.

تلاش می شود  از افراد علاقه مند و فعال، هیات امنایی برای مسجد تشکیل شود تا اقدامات ذکر به اجراء گذاشته  شوند.  برسانند. از آنجا که مرحوم آیت الله العظمی بروجردی همیشه می فرمودند: هر آجر اینجا نماینده اخلاص یک شیعه است که این مجموعه عظیم را به وجود آورده است، امروز نیز این اقدامات، همت بلند افراد خیر و علاقه مند به حفظ و احیای آثار شیعه را می طلبد تا ترمیم و مرمت این مسجد هر چه زودتر به فرجام برسد.