شکایت ایران در دادگاه بین المللی لاهه از آمریکا

ایران برای مقابله باسیاستهای یکجانبه گرایانه آمریکا در سطح جهان و نیز به منظور خنثی کردن سیاستهای آمریکا بعد از دستور ترامپ برای خروج از توافق برجام ، شکایتی را در 25 تیرماه 1397 (16 جولای 2018) در دبیرخانه دادگاه بین المللی لاهه  در هلند به ثبت رساند. این شکایت به استناد عهدنامه مودت بین ایران و آمریکا که در23  مرداد 1334 (15 آگوست 1955)  به امضاء دو طرف رسیده ، به دادگاه بین المللی لاهه ارائه شده است.

پیشینه دعاوی ایران و آمریکا در دادگاه بین المللی

آمریکا درهشتم آذرماه 1358(29 نوامبر 1979) درجریان شکایت ازایران بواسطه تسخیرلانه جاسوسی آمریکا در تهران توسط دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، به عهدنامه مودت ایران وآمریکا استناد کرد و دادگاه لاهه نیز صلاحیت خود را در باره رسیدگی به آن موضوع اعلام کرده بود. در نهایت شش ماه بعد در سوم خرداد 1359 (24 می 1980) دادگاه بدلیل شرکت نکردن ایران در دادگاه و نیز به استناد اینکه دولت ایران باید از این اتفاق جلوگیری می کرد رای به محکومیت ایران داد.

ایران نیزتا کنون سه بارعلیه ایالات متحده آمریکا شکایت کرده است:

پس ازشلیک موشک از ناو وینسنس آمریکایی به سوی هواپیمای مسافربری  ایرباس درتاریخ 12 تیر1367 که منجر به شهادت شمار زیادی  از هموطنانمان شد؛ نخستین بارایران شکایت خود را در 27 اردیبهشت سال 1368 (17 می  1989 ) علیه اقدام جنایتکارانه آمریکا به دادگاه بین المللی لاهه ارائه کرد. که در نهایت با مصالحه دو طرف در سوم اسفند1394 (دوم فوریه 1996)  و پرداخت غرامت از سوی آمریکا  به خانواده قربانیان، پرونده مختومه اعلام شد.

دومین بار ایران در یازدهم آبان 1371  (دوم نوامبر 1992) شکایت خود را به دادگاه بین المللی لاهه بخاطرحمله آمریکا به سکوهای نفتی ایران ارائه داد. ایالات متحده آمریکا طی دو نوبت، نخستین بار در27 مهرماه  سال 1366(19 اکتبر1987) به سکوهای رشادت و رسالت و دومین بار در 29 فروردین 1367 به سکوهای نصر و سلمان ، تجاوز نظامی کرد. چهار سال بعد ازحملات آمریکا به این سکوهای نفتی، ایران شکایت خود را دریازدهم آبان ماه  سال 1371 (دوم نوامبر 1992) در دادگاه بین المللی لاهه مطرح  کرد. این دادگاه پس از گذشت چهار سال سرانجام در 22 آذر1375  (دوازدهم دسامبر 1996)  صلاحیت خود را برای رسیدگی به موضوع بر اساس بند دوم ماده 21 عهدنامه مودت بین دو کشور ایران و آمریکا،  تائید کرد . با این حال  رای خود را پس از هفت سال سرانجام در15 آبان 1382  (ششم نوامبر 2003)  صادر کرد. براساس رای  قضات دادگاه لاهه ، آمریکا و ایران هر کدام را در مواردی مسئول شناخته شدند و در مواردی هم مقصر ندانستند.  مهم ترین ویژه گی این رسیدگی استناد دادگاه به عهدنامه مودت بین ایران و آمریکا در چند مورد مهم بود.  

سومین بارهم ایران در 26 خرداد سال 1395 (15 جون 2016) در خصوص توقیف دارایی های ایران درآمریکا به دادگاه بین المللی لاهه شکایت کرد که موضوع این پرونده نیز همچنان در حال رسیدگی و قرار است در 16 مهرماه 1397 (هشتم اکتبر 2018)  جلسلات رسمی دادگاه برگزار شود .

موضوع صلاحیت دادگاه

همانطور که در پیشینه موضوع توضیح داده شد  بر اساس بند دوم ماده 21 عهدنامه مودت ایران و آمریکا ، هر دو کشور در صورت بروز اختلاف می توانند به دادگاه بین المللی لاهه اقامه دعوا کنند. از آنجا که حداقل در سه مورد این دادگاه صلاحیت خود را برای رسیدگی به شکایات دو طرف تائید کرده است . بنابراین این بارهم به احتمال زیاد دادگاه لاهه صلاحیت خود را برای رسیدگی به موضوع شکایت ایران که در 25 تیرماه 1397 به ثبت رسیده است، تائید خواهد کرد. زیرا آمریکا یکبار و ایران تا کنون دو بار به همین عهدنامه برای شکایت از طرف مقابل شکایت کردند و در هر سه مورد  دادگاه صلاحیت خود را تائید کرده است.

دلیل ایران برای استناد به عهدنامه مودت

نکته مهم اینکه چرا با وجود آنکه ایران آمریکا را دشمن ملت ایران می داند از لحاظ حقوقی به چنین عهدنامه ای استناد می کند؟ در این مورد باید به چند موضوع مهم اشاره  داشته باشیم:

1- ازآنجا که نه ایران و نه آمریکا این عهدنامه را بنابرملاحظات خاص خود پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ملغی نکردند بنابراین  بر اساس بند دوم و سوم ماده 23 این عهدنامه  همچنان اعتبار دارد زیرا در این بند تصریح شده است که  پس از گذشت ده سال  از مدت اعتبار آن تا زمانی یکی از دو طرف اعلام  فسخ نکند ، عهدنامه همچنان اعتبار دارد و در نتیجه قابل استناد برای هردو کشور است .  

2- دادگاه بین المللی لاهه  به عنوان دومین رکن از ارکان شش گانه سازمان ملل ، کاراصلی اش رسیدگی به شکایت یک دولت عضو سازمان ملل علیه عضو دیگرآن می باشد. بنابراین کار این دادگاه رسیدگی به شکایت افرادعادی یا شهروندان کشورها علیه رهبران کشورشان نیست.  اگراین دادگاه حکمی را برای کشوری که درحکم دادگاه ازآن شکایت شده است صادر کند، اجرای حکم برای آن کشورلازم الاجراء خواهد بود.   

3- اغلب این دادگاه را با “دیوان داوری بین المللی لاهه” اشتباه می گیرند. دیوان بین المللی داوری لاهه برخلاف دادگاه بین المللی لاهه کارش رسیدگی به شکایت دولتها از یکدیگر نیست و بنابراین حکمی را مبنی بر مجازات یک دولت صادر نمی کند. بلکه کار اصلی دیوان داوری لاهه ، داوری کردن یا حکمیت بین دو دولتی است که صلاحیت این دیوان را برای داوری بین خود، برای رسیدگی به موارد اختلاف آنها پذیرفته اند. بنابراین حکم دیوان داوری بین المللی برای هر دو طرف قابل قبول و لازم الاجراء خواهد بود. اما از آنجا که طرف آمریکایی حکمیت دیوان را در این مورد قبول ندارد، بنابراین ایران تنها می توانست مانند موارد قبل به دادگاه بین المللی لاهه شکایت کند. برای آنکه این دادگاه صلاحیت رسیدگی خود را احراز کند ،عهدنامه مودت بین دو کشور تنها سندی قابل قبول برای دادگاه بود که می توانست به استناد به آن کار رسیدگی به شکایت را دنبال کند.

آیا آمریکا رای دادگاه را می پذیرد ؟

درپاسخ  به این سئوال مهم باید گفت به احتمال بسیار زیاد آمریکا رای دادگاه را نمی پذیرد و می کوشد مانند ماجرای حمله به سکوهای نفتی ایران اولا از طریق اقامه دعاوی جدید روند رسیدگی به موضوع را طولانی کند. با این وجود ایران از دادگاه بین المللی لاهه خواسته با صدور حکم  موقت برای تعلیق تحریم ها تا اعلام رای نهایی دادگاه  مانع از اجرای آن شود. این حکم اگر صادر شود می تواند دلیل مهمی برای همراه نشدن کشورها با زورگویی های آمریکا تا زمان صدور رای نهایی  باشد .

ثانیا آمریکا حتی اگرحکم نهایی هم صادر شود به احتمال زیاد مانند موارد دیگر که با سایر کشورها داشته است از اجرای حکم خودداری می کند. براساس منشور ملل متحد ایران می تواند در مرحله بعد شکایت خود را علیه آمریکا درمورد اجرا نکردن حکم دادگاه بین المللی لاهه بر اساس ماده 94 منشور سازمان ملل  به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع دهد. البته در این مورد آمریکا برای خنثی کردن شکایت ایران ، ازحق وتوی خود استفاده خواهد کرد. با این حال ایران همچنان می تواند با استناد به حکم دادگاه لاهه موضوع را درمجمع عمومی سازمان ملل مطرح کند. دراین صورت آمریکا در فشار بیشتری برای اجراء نکردن حکم این دادگاه قرار خواهد گرفت. آمریکا امروز با زیر سئوال بردن صلاحیت دادگاه لاهه می کوشد به سیاست اعمال فشار از طریق تحریم های اقتصادی مردم ایران را تسلیم کند اما سابقه تاریخی نشان می دهد ایرانی ها هرگز استیلای خارجی را نمی پذیرند.

نتیجه گیری :

آمریکا بدلیل نادیده گرفتن مقررات بین المللی در زمینه های متعدد تحت فشار از سوی کشورهای مختلف قرار دارد . در چنین شرایطی آمریکا  در مواجهه با ایران می کوشد با استناد به پرونده سازی های گذشته علیه ایران، بی سابقه ترین تحریم ها را علیه مردم کشورمان اعمال کند. اما در شرایط بعد از برجام ، برای طرح اتهام ها علیه ایران ، دست آمریکا بیش از هر زمان دیگرخالی شده است. به همین جهت  تیم ترامپ با استفاده از اعمال نفوذ و قدرت اقتصادی آمریکا  و ارعاب سیاسی می کوشد سایر کشورها را در ضدیت با ایران با خود همراه سازد. اما به نظر نمی رسد آمریکا بتواند همه کشورها را با خود همراه سازد . زیرا هم خودش با متحدانش درگیر است و هم گزارش های حقوقی بین المللی از جمله گزارش های مدیرکل آژانس بین المللی هسته ای به نفع ایران است.

بر این اساس دادگاه بین المللی لاهه درواقع یک فرصت استثنایی است که در صورت صدور رای علیه آمریکا وضعیت بین المللی را علیه این کشور دشوار تر می سازد وبطور طبیعی دست ایران برای پیگیری موضوع در سایر مجامع جهانی و یارگیری برای مقابله با آمریکا بازتر خواهد بود. در صورتی هم که رای دادگاه به نفع ایران نباشد، ایران درموقعیت کنونی چیزی برای از دست دادن نخواهد داشت.   

موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی