تقویم شاهنشاهی

یکی از اقدامات شاه برای ترویج تفکر ناسیونالیستی در میان مردم مسلمان ایران، تغییر تاریخ هجری به تاریخ شاهنشاهی بود. وی در شهریور ماه 1354 در مراسم افتتاح مجلس بیست و چهارم از فرهنگ و تمدن اسلامی به زشتی یاد کرد و از ورود اسلام به ایران به عنوان هجوم خارجی نام برد و به نام ملت ایران اعلام نمود که تصمیم دارد تمام آثار انحطاط و ضعف و فساد و زبونی گذشته را به دست فراموشی بسپرد، تا ارزش های مثبت و جاودانه فرهنگ ایرانی را از آلودگی دور ساخته و آن را پرورش و تعمیم دهد.

روح الله حسینیان در این باره می نویسد: شاه در جشن های 2500 ساله، کوروش را به عنوان صاحب آیین شاهنشاهی و خود را به عنوان میراث دار او معرفی کرد. او می پنداشت سکوت مردم ایران دلالت بر پذیرش چنین آیینی دارد و به همین جهت به فکر عینیت بخشیدن آن در بخش دیگری از زندگی مردم ایران افتاد. مردم ایران در طول تاریخ مسلمانی خود مانند سایر مسلمانان دیگر مبدأ تاریخ خود را هجرت پیامبر قرار دادند، چه زمانی که سال آنها بر مبنای چرخش ماه به دور زمین بود و چه زمانی که مبنای محاسبه چرخش زمین به دور خورشید شد. شاه که احساس می کرد که در جایگزینی کوروش به جای محمد (ص) موفق بوده و فرهنگ ایران قبل از اسلام را جانشین فرهنگ اسلامی کرده است، به فکر تغییر مبدأ تاریخ از هجرت پیامبر (ص) به جلوس کوروش به تخت پادشاهی افتاد. به گفته خود شاه «برای احیای فرهنگ ایرانی با همه اصالت و زیبایی اش باید راه هایی پیدا می شد. مثلاً مبنای تاریخ کشور را به آغاز دوران هخامنشیان بازگردانیم.»

بی شک این اقدام شاه یکی از از بی خردانه ترین کارهای اوبود. به قول پارسونز «تقویم شاهنشاهی یکی از نامعقول ترین اقداماتی بود که شاه در چند سال قبل به آن دست زد و موجبات خشم و بدگمانی عناصر مذهبی را نسبت به خود فراهم ساخت.» شاه با این اقدام نه تنها موجب جریحه دار ساختن احساسات مذهبی مردم شد و توده مردم را هم خشمگین و ناراضی کرد، بلکه طبقه روشن فکر و تحصیل کرده نیز به آن با تمسخر و استهزاء نگریستند.

بر مبنای خواست شاه، شجاع الدین شفا، معاون امور فرهنگی و مطبوعاتی وزارت دربار، مسئول مطالعه و پیگیری تغییر تاریخ شد. بعد از رایزنی های فراوان جلسه ای با حضور شفا، هادی هدایتی وزیر مشاور و معاون اجرایی نخست وزیر، خسرو بهروز معاون سازمان برنامه و بودجه و امیر متقی معاون دربار شاهنشاهی، در 27 آذر ماه 1354 تشکیل شد. در این جلسه یک نتیجه و سه پیشنهاد مورد تصویب قرار گرفت. نتیجه این جلسه این شد که تقویم شمسی نه یک تقویم ایرانی است و نه یک تقویم مذهبی، زیرا هجری شمسی در زمان خلافت المعتضد بالله پایه گذاری شد؛ پس مبنای ملی ندارد و از طرف دیگر چون تقویم هجری قمری است که مورد قبول کشورهای اسلامی است، پس هجری شمسی منشأ مذهبی نیز ندارد!

پیشنهاد شفا این بود که سال 539 قبل میلاد، سال فتح بابل به دست کوروش کبیر و صدور منشور کوروش مبدأ تاریخ شاهنشاهی قرار گیرد. توجیه شفا بسیار چاپلوسانه بود. او محاسبه کرده بود بر طبق مبنای صدور منشور کوروش سال 2500 مقارن است با صدور منشور شاهنشاه آریامهر درباره انقلاب سفید.»

پیشنهاد هادی هدایتی این بود که سال 559 قبل از میلاد مقارن با سال جلوس کوروش کبیر به سلطنت مبدأ تاریخ شاهنشاهی ایران شناخته شود وی در توجیه گفت: سال 2500، سال جلوس کوروش مقارن با جلوس محمدرضا پهلوی، آریامهر شاهنشاه ایران و آغاز فر و شکوه ایران است.»

بهروز پیشنهاد کرد که مبدأ تاریخ سال تولد کوروش باشد و چون تاریخ تولد وی مشخص نشده است، فرض می کنیم کوروش در 21 سالگی به سلطنت رسیده است. بنابراین سال 580 سال فرضی تولد کوروش می شود. وی در توجیه پیشنهاد خود گفت: «سال 2500 آن مقارن است با حوت 1299، کودتای رضاشاه کبیر و آغاز طلوع خاندان پهلوی.»

چون در این جلسه به نتیجه ای نرسیدند هر سه پیشنهاد به هویدا ارسال شد. هویدا هر سه پیشنهاد را به شاه عرضه کرد. طرح هدایتی، یعنی مبدأ قرار دادن سال جلوس کوروش مورد تصویب قرار گرفت. چون این تغییر در اواخر سال 1354 بود و بسیاری از تقویم های سال جدید به چاپ رسیده بود و از طرف دیگر تغییر تاریخ هجری به شاهنشاهی برای شاه گران تمام می شد، لذا تصمیم براین گرفته شد که سازمانی غیر از شاه مسئولیت چنین پیشنهادی را به عهده بگیرد. به همین جهت قرار شد: «شورای عالی سازمان برگزار کننده آیین ملی بزرگداشت پنجاه سال شاهنشاهی پهلوی طی عریضه ای از خاک پای مبارک اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر استدعا نماید تا اجاره مرحمت فرماید تاریخ هجری شمسی به تاریخ شاهنشاهی تغییر نماید و برای آنکه اشکالی پیش نیاید در تقویم های تهیه شده همان سال جاری شمسی به کار رود، ولی به ترتیب از آغاز سال جدید تاریخ شاهنشاهی 2534 در مکاتبات دولتی و سازمان های ملی مورد استفاده قرار گیرد و از آغاز سال 1356 هجری شمسی، تاریخ شاهنشاهی به کلی جانشین تقویم هجری شمسی گردد و در کلیه تقاویم و مکاتبات این مطلب مراعات شود. شورای عالی طی نامه ای پیشنهادهای فوق را از شاه درخواست نمود و اضافه کرد که «شاهنشاه اجازه فرمایند گروهی از دانشمندان صلاحیت دار انتخاب شوند تا از راه رادیو و تلویزیون و مطبوعات و سخنرانی ها و نوشته های علمی و پژوهشی این موضوع را به صورتی جامع و روشن برای افکار عمومی مورد بررسی و تحلیل قرار دهند.»

این پیشنهاد توسط علم به شاه ارائه گردید و علم به نخست وزیر اعلام کرد که «متن استدعای شورای عالی آیین ملی بزرگداشت پنجاه سال شاهنشاهی پهلوی برای تغییر تاریخ از خاک پای مبارک اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر گذشت و اجازه مرحمت فرمودند که به همین صورت اجرا شود».

دست اندرکاران امور فرهنگی به ریاست قطبی، مدیر عامل رادیو تلویزیون، یک طرح توجیهی برای تغییر تاریخ تهیه نمودند تا «افکار عمومی ملت ایران، افکار منطقه و افکار جهان» را توجیه کنند. در این طرح توجیهی قرار شد «موقع و مقام سال هجری قمری در افکار عمومی برجسته شود» و گفته شود که اصلاً تاریخ هجری شمسی هیچ ربطی به مذهب ندارد و این هجری قمری است که یک تاریخ مذهبی است با این حال کشورهای اسلامی حتی در داخل کشورشان از تاریخ میلادی استفاده می کنند و تقویم شاهنشاهی تنها تقویم ملی خواهد بود. برای اجرای این طرح علاوه بر استفاده از رادیو و تلویزیون قرار شد روزنامه ها در طول زمانی طولانی به طور متناوب یکی درباره اعتبار مذهبی مطلق تقویم هجری قمری داد سخن بدهد، دیگری از بی اعتباری مذهبی سال شمسی و سومی پس از چند ماه ادامه بحث، از ضرورت داشتن یک تقویم شامل ملی سخن بگوید.» اجرای این طرح آغاز شد و روزنامه ها به توجیه این موضوع پرداختند؛ ولی مردم مذهبی هرگز این توجیهات را باور نکردند. رژیم شاه برای قانونی کردن تغییر تاریخ، لایحه ای را تهیه و به مجلس سنا و شورا ی ملی ارسال کرد. روز 24 اسفند به مناسبت تولد رضاه شاه و به دلیل اهمیت موضوع هر دو مجلس جلسه مشترکی تشکیل دادند و این لایحه را تصویب کردند. در این جلسه هویدا اعلام کرد: «روزی که به دین اسلام مشرف شدیم 12 قرن از تاریخ ملت و تمدن و فرهنگ ما می گذشت.»هویدا با این جمله می خواست ثابت کند فرهنگ و تمدن ایرانی بر فرهنگ اسلامی قدمت دارد و ما باید یک تاریخ متعلق به خودمان داشته باشیم نه اسلام. پس از هویدا، رامبد در یک سخنرانی چاپلوسانه برای تعظیم خاندان پهلوی به کلی منکر افتخارات گذشته شد و گفت: «رضاشاه وارث میراثی غم انگیز از گذشتگان بود.» او در ادامه گفت: «افتخارات چند هزار ساله  تاریخ ایران همچون بقایای یک بنای کهن در زیر آوار بدبختی ها و فلاکت ها مدفون شده بود» و رضاشاه این خرابه ها را از زیر آوار بیرون آورد. روزنامه  رستاخیز هم در صفحه اول ضمن اعلام خبر تصویب تقویم شاهنشاهی نوشت:

«در طول 2534 سال شاهنشاهی ایران 50 سال شاهنشاهی پهلوی از هر جهت برجسته و ممتاز است.»*

بعد از تغییر تقویم تاریخ، مردم مذهبی چنان خشمگین شدند که استمپل رایزن سیاسی آمریکا در ایران گزارش کرد که «اگر وضعی به وجود آید که نظم عمومی بر هم بخورد، روحانیون و پیروانشان مشتمل بر تجار ثروتمند تهران و شهرستانی یک نیروی متشکل آزاد تشکیل خواهند داد و می توانند… به مبارزه واقعی دست بزنند.»

واکنش امام خمینی پس از تصویب این تغییر

امام خمینی (ره) در پیام عید فطر 1355 به کارگیری تاریخ شاهنشاهی را حرام اعلام نموده فرمودند: «… برای تضعیف اسلام و محو اسم آن نغمه شوم تغییر مبدأ تاریخ را ساز کردند؛ این تغییر از جنایات بزرگی است که در این عصر به دست این دودمان کثیف واقع شد. بر عموم ملت است که با استعمال این تاریخ جنایتکارانه مخالفت کنند و چون این تغییر، هتک اسلام و مقدمه محو اسلام است، خدای نخواسته، استعمال آن بر عموم، حرام و پشتیبانی از ستمکار و ظالم مخالف با اسلام عدالتخواه است….» سرانجام دولت شریف امامی در یک عقب نشینی در 1357 تقویم تاریخ شاهنشاهی را مجدداً به هجری شمسی برگرداند.

منابع:

1ـ حسینیان، روح الله. چهارده سال رقابت ایدئولوژیک شیعه در ایران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1387.

2ـ باقری، محمد. شاه و انقلاب، مشهد: جلیل، 1384

3ـ مدنی، جلال الدین. تاریخ سیاسی، معاصر، بی جا: انتشارات اسلامی، بی تا.

4ـ پهلوی، محمدرضا. پاسخ به تاریخ، ترجمه ی حسین ابوترابیان، تهران: مترجم،1371

5ـ پهلوی ها (خاندان پهلوی به روایت اسناد) ، موسسه مطالعات تاریخ معاصر، 1382، جلد 3.

*روزنامه رستاخیز مورخه 25/12/1354

قدس آنلاین ، کد خبر: 110763