جنگ تفلیس:
رابطه ایران و روسیه در دوره قاجار خصوصا در زمان فتحعلی شاه خصمانه و حالت درگیری داشت. در زمان فتحعلی شاه دو دوره جنگ طولانی بین ایران و روسیه در می گیرد و طی این جنگ ها دولت انگلستان با دسیسه افکنی و آشوب در ایران در رسیدن به مقاصد خود بهره می جوید و با معطل نگه داشتن ایران و کمک به روسیه قرارداد های ننگین را بر ایران تحمیل می‌کرد. هدف اصلی روسیه دسترسی به دریای آزاد بود، علت دیگر دست اندازی به خاک قفقاز بود که ساکنان آن خواستار خود مختاری بودند اما قفقاز جنوبی و مرکزی جزیی از خاک ایران و هوادار قاجار بودند. از طرفی مردم گنجه و باکو مسلمان و طرفدارا ایران بودند که باعث خشم روسی ها می شد.
در سال ۱۲۱۸ ه.ق شهر گنجه توسط سردار روسیه ژنرال سیتسیانف تصرف شد. به رغم دفاع مردانه حاکم گنجه( جواد خان قاجار)، خیانت ارامنه و مایوس شدن حاکم قره باغ و ایروان از فتحعلی شاه سبب شد خانات ایروان به تصرف نیروهای روسیه درآیند. با تصرف این شهر ها نیروهای روسیه تا حدود ارس پیشروی کردند. به محض اطلاع فتحعلی شاه از تسخیر گنجه و تسلیم ایروان و قره باغ سپاهی را به فرماندهی عباس میرزا نایب السلطنه که از همه برادران خود لایق تر بود به جنگ فرستاد.
جنگ اچمازین:
عباس میرزا پس از مرتب کردن سپاه خود در آذربایجان برای سرکوب محمد خان قاجار که حکمرانی ایروان را بر عهده داشت و تسلیم روس ها شده بود به آن شهر لشکر کشید. سیتسیانف فرمانده روسی برای کمک به حاکم ایروان به حوالی اچمازین مرکز خلیفه ارامنه ایروان شتافت. فرمانده روسیه سه روز سپاه ایران را گلوله باران کرد اما از پسشان بر نیامد و از ادامه مستقیم جنگ خود داری کرد. در این بین محمد خان تا ضعف و ناتوانی فرمانده روس را دید از عباس میرزا تقاضای عفو کرد. سیتسیانف به صورت غافلگیرانه به سپاه ایران حمله کرد و لشکریان ایران را پراکنده کرد اما چون نیروی کمکی از جانب فتحعلی شاه ارسال شده بود، ایرانیان روس ها را شکست دادند و این جنگ به پیروزی ایران منتهی شد. حکمرانی ایروان نیز همچنان در دست اقاآ محمد خان و نخجوان نیز به کلبعلی شاه سپرده شد.
جنگ شوشی:
پس از پیروزی سپاه ایران در اچمازین، فرمانده روس درصدد برآمد تا به سواحل گیلان لشکرکشی و آنرا تصرف کند. در این زمان حکمران شوشی و قره باغ تسلیم روسیه شدند. قتل ژنرال سیتسیانف با خدعه حسینعلی خان و ابراهیم خان صورت گرفت و سرش را به تهران آوردند. علت تسلیم شدن حاکمان شوشی، قره باغ و گنجه خیانت جمعی از ارامنه و عدم مساعدت ایران با ارامنه بود. پس از این فتحعلی شاه دستور حمله به نیروهای روسی در شوشی را داد. مقارن با رسیدن نیروهای ایران به ارس سپاه روس نیز عازم تسخیر گیلان شدند. فرمانده روسیه در تسخیر گیلان به دلیل روبرو شدن با مشکلات و تلفات زیاد ناموفق ماند.
جنگ اصلان دوز و عهد نامه گلستان:
با قتل سیتسیانف فرماندهی سپاه روسیه به عهده گودوویچ( همزمان با فعالیت ژنرال گاردن برای تقویت نظامی ایران). گودوویچ در سال ۱۲۲۳ ه.ق به ایران حمله برد اما شکست خورد و برگشت. عباس میرزا برای تنبیه سپاه روسیه به نخجوان رفت و در چند نبرد در اطراف ایروان سپاه روس را مغلوب کرد. در سال ۱۲۲۵ حسین خان قاجار علیه روس ها شورش کرد و جمع زیادی را اسیر کرد. این روز ها مقارن با خروج گاردن از ایران و ورود هیات نظامی انگلیس به ایران بود. در این زمان روس ها خواستار صلح با ایران شدند به این صورت که مکان های متصرفه در دست آنها بماند و ایران اجازه عبور به نیروهای روسی برای حمله به عثمانی را بدهد. اما عباس میرزا اصرار به ادامه جنگ داشت و نیروهای خود را در کنار رود ارس مقیم کرد. در این هنگام روس ها غافلگیرانه به اردوی ایران حمله کردند. اگر چه سپاه ایران مقاومت زیادی نشان داد اما به دلیل اختلافاتی که در سپاه ایران پیش آمد مجبور به عقب نشینی شد. سپاه روس پس از فتح اصلاندوز، آذربایجان را مورد تهدید قرار داد. در این زمان ترکمانان خراسان شورش کردند و شاه ایران به ناچار مجبور شد تقاضای صلح کند.
شکست ایران در جنگ اصلاندوز و شورش های محلی فتحعلی شاه راه مجبور به صلح کرد. میرزا ابوالحسن ایلچی به عنوان نماینده و سر گور اوزلی به عنوان واسطه عازم روسیه شدند. دولت روسیه نیز چون در این زمان سخت درگیر نبرد با ناپلئون بود از صلح استقبال کرد. قرارداد صلح در قریه گلستان در قره باغ منعقد شد. این عهد نامه در یازده فصل در ۲۹ شوال ۱۲۲۸ امضا شد. عهدنامه گلستان یکی از شومترین معهاهداتی است که در تاریخ ایران امضا شده است. این عهدنامه سبب شد که روی ها که در بدترین شرایط نبرد با فرانسویان بودند، از گرفتاری ایران آسوده و به متصرفات خود بیفزایند. در این عهدنامه نواحی شمالی رود ارس از دسترس ایران خارج شد.
جنگ گنجه و قراداد ترکمانچای:
مشخص نبودن مرز های ایران و روسیه و شورش های حاکمان مناطق اشغالی از جمله حسین خان قاجار علت اصلی شروع دوباره جنگ بین ایران و روس بود. از جمله دلایل شوع دوباره عبارتند از:
- شورش حسین خان قاجر چون می خواست عباس میرزا را گرفتار کند.
- مشخص نبودن دقیق مناصق اشغال شده و مرزی
- شورش های حاکمان ناراضی از روس ها
- در خواست مردم مناطق اشغال شده مخصوصا قفقاز از ایران برای کمک به آنها
- فشار آوردن روحانیون به شاه برای شروع جنگ دوباره علیه روس ها
فتحعلی شاه عباس میرزا را به فرماندهی سپاه منصوب کرد و راهی نبرد کرد. چون روس ها آماده نبودند غافلگیر شده و تمام مناطق اشغالی را از دست دادند. پس از این واقعه پاسکوویچ از سرداران مطرح روس از جنگ با عثمانی فارغ شد و فرماندهی سپاه روس در قفقاز را بر عهده گرفت. او ابتدا قره باغ و ایروان را گرفت و راهی گنجه شد. عباس میرزا نیز با ۳۰ هزار سرباز عازم نبرد در گنجه شد. نزدیک بود که سپاه ایران در این نبرد به پیروزی برسد اما به دلیل خیانت آصف الدوله صدر اعظم جدید در اعزام نیروبه سپاه ایران ارتش ایران دچار بی نظمی شد و شکست خورد و گنجه نیز از دست ایران رفت. پس از گنجه سپاه روس شروع به پیشروی کرد و تا آذربایجان آمد و آذربایجان را تهدید کرد. عباس میرزا سپاه ایران را در تبریز تمرکز داد اما با خیانت آصف الدوله سپاه تبریز نیز شکست خورد و روس ها بدون درگیری وارد تبریز شد. در این هنگام بود که عباس میرزا فتحعلی خان رشتی را نزد پاسکوویچ فرستاد و از وی تقاضای صلح کرد.
شرایطی که پاسکوویچ برای مصالحه پیشنهاد کرده بود بسیار سنگین بود، اما سفیر انگلستان(مک دونالد) که از پیشروی سپاه روس می ترسید، روس ها را مجبور به صلح کرد. این عهد نامه در ۱۶ فصل و یک قرارداد تجاری در ۹ فصل نوشته شد و در تاریخ ۵ شعبان ۱۲۴۳ هجری به امضای نمایندگان ایران و روس رسید. بعد از این واقعه دیگری میان ایران و روس رخ نداد مگر چند حادثه از جمله آشوراده و قتل نماینده روس که هر کدام دلیل خاصی دارد.
