چه نامی برای کوچه‌ها باید برگزید!

• به بهانه­ی نامگذاری یک خیابان در شهر تهران به نام دکتر محمد مصدق؛ نخست­وزیر ایران در دوران پهلوی دوم.

  

  دکتر علی نیکویی

هیچ اتفاق اجتماعی بزرگ بدون آنکه مردم از در خانه­هایشان بیرون بیایند، از محله­هایشان گذر کنند و پا در شاهراه­های بزرگ شهرشان بگمارند رخ نمی­دهد؛ این رخ­دادهای اجتماعی می­توانند شادی از یک پیروزی، یک تظاهرات، یک تحسن، واکنش به یک اتفاق یا هر چیز شبیه به این­ها باشد. همین دست اتفاقات مشترک اجتماعی اسباب آن می­شود خیابان تنها کاریاییش راهی برای رسیدن به مقصد نباشد و مبدل به یک خاطره­ی جمعی ­شود که هر کدام از باشندگان شهر با آن ارتباط پیدا می­کنند، با پیاده­روهایش، چهارراه­هایش، درختانش … و این حس ارتباط اهمیت حفظ خیابان و تلاش برای نگهداری ظاهرش با کمترین تغییرات غیر ضروری را موجب می­شود زیرا به درستی خیابان بخشی از دارایی روحی و خاطرات جمعی مردمان یک شهر است که وظیفه­ی شهرداری حفظ آن است.

خیابان راهی که تنها راه نیست بلکه پرپیچ­گذری است تنیده بر خاطرات جمعی؛ نامگذاریش شاید از هر اتفاق دیگر بسیار مهمتر می­باشد! آیا بر خیابان حاکمیت (در غالب شهرداری) حق نام­نهادن را دارد یا مردم یا تاریخ!؟ آیا تعویض نام خیابان از حقوق حاکمیت است یا مردم یا رخ­دادها!؟

اگر قرار است برای خیابان­ها از نام رجل سیاسی استفاده کنیم این اصل را در تاریخ باید بپزیریم که مردان تاریخ سیاه یا سفید مطلق نیستند! رجال سیاسی [مانند هر انسانی] در یک شرایطی می­توانند خوب و بد باشند و کسانی که مواجه می­شوند با نام یک خیابان حتما نباید دلیل انتخاب نام آن خیابان را این بپندارند که وی در تمام ادوار تاریخی زندگیش یک خادم بوده است بلکه وی تنها بخشی از تاریخ این سرزمین است؛ در این صورت است که با هر اتفاقی نام خیابان که مهمترین شناسه بر این خاطره­ی جمعی است عوض نخواهد شد! با این نگاه می­توان نام­های گوناگون بر میادین و خیابان­ها نهاد و هراسی از هیچ قضاوتی نداشت و محکوم به محو کردن نام مخالفان خود در تاریخ نشد! می­توان خیابانی به نام دکتر مصدق داشت، همانگونه که میدانی به نام ملکه فوزیه و یا تونلی به نام امیرعباس هویدا و بزرگراهی به نام هاشمی­رفسنجانی! با این نگاه نامگزاری نه کاری سُترگ بلکه کاری راحت­تر خواهد شد اما تغییر نام حتی در این حالت کاری اشتباه است زیرا پیوندهای خیابان با نامش و خاطرات جمعی مردم برهم می­ریزد مگر در یک شرط و آن پیش­آمد رخ­دادی است که وقوع آن بسیار اثر بخش­تر بوده باشد مانند تغییر نام میدان ژاله به میدان شهدا پس از درگیری مردم و نیروهای مسلح پادشاهی در ۱۷ شهریور ۱۳۵۷ و کشته شدن مردم معترض یک نمونه­ی مناسب برای موجه بودن تغییر نام یک مکان است.