به گزارش تارنمای مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، پس از عملیات بدر، در فاصله آماده‌سازی ملزومات و مقدمات عملیات گسترده بعدی، لازم بود جبهه‌ها کماکان فعال نگه داشته شوند و دشمن به حال خود رها نشود.

بدین منظور، در مقطعی از سال ۱۳۶۴ بخشی از تعرض‌ها و تحرک‌های نظامی خودی علیه دشمن بر اساس تدبیر اجرای عملیات‌های محدود صورت گرفت تا با استفاده از زمان به دست آمده، عملیات والفجر ۸ به دور از هرگونه شتاب‌زدگی و فارغ از تأثیرات ناشی از فشارهای سیاسی-نظامی خارجی به نحو مناسبی طراحی شود.

بدین ترتیب، اجرای عملیات‌های تاکتیکی محدود به منظور آماده کردن زمینه برای تعرض گسترده و راهبردی و با هدف‌های زیر در نظر گرفته شد:

۱. واردکردن بیشترین تلفات و ضایعات به نیروهای دشمن

۲. عقب راندن نیروهای دشمن از اراضی اشغال شده‌ای که کماکان در تصرف آن‌ها باقی‌مانده بود

۳. به دست گرفتن ابتکار عمل و ایجاد تحرک در جبهه و خطوط عملیاتی

۴. گرفتن فرصت و مجال فکر کردن از دشمن و تجزیه نیروهایش

۵. جمع‌آوری اطلاعات و شناسایی منطقه عملیات

 

اهداف و منطقه عملیاتی قدس ۱

از آنجا که بخشی از سلسله عملیات‌های محدود در هور انجام شد، ابتدا لازم است توضیح دهیم که هور چه جایگاهی در راهبرد جنگ داشت و رابطه آن با هدف‌های عملیات بدر و مهیاسازی مقدمات عملیات گسترده بعدی چه بود.

عمده‌ترین هدف عملیات بدر، قطع جاده راهبردی العماره-بصره بود و گرچه بنا به دلایلی دستیابی به این هدف محقق نشد، اما جایگاه هدف یاد شده در راهبرد جمهوری اسلامی محفوظ بود.

از این‌رو، اولین حرکت نیروهای خودی پس از عملیات بدر این بود که هر چه بیشتر به جاده بصره –العماره و دو پاسگاه ابولیله و ابوذکر نزدیک شوند. افزون بر این، خط پدافندی که پس از تصرف پاسگاه ترابه در عملیات بدر در این منطقه به وجود آمد، احتیاج به ترمیم داشت (که این‌ها خود به‌ عنوان مهم‌ترین اهداف عملیات قدس ۱ بود).

پاسگاه‌های ابوذکر و ابولیله در حد فاصل پاسگاه‌های شط علی و طبر و در نزدیکی رودخانه بودند و بدین ترتیب از سمت غرب تا حدود روستاهای الزجیه و الحسان، از سمت جنوب تا روستای البیضه و از شمال تا پاسگاه ترابه را می‌توان محدوده عملیاتی در این منطقه محسوب کرد.

 

شناسایی‌های سخت در هور

در این میان، شناسایی‌ها در هور، دشواری‌ها و معضلات فراوانی داشت، زیرا از یک‌سو وجود آبراه‌های متعدد و از سوی دیگر کمین‌های احتمالی دشمن که گاه به صورت سیار بود و همچنین مواضع و موانع دشمن به منزله عوامل بازدارنده در شناسایی ایجاد مشکل می‌کرد.

بر این اساس، گم‌شدن نیروهای شناسایی در اوایل کار امری غیرمنتظره نبود؛ چنانچه بارها نیروهای شناسایی راه خود را گم کرده و سپس با شنا کردن مسافتی طولانی و گاه در صورت خستگی مفرط، با خواباندن نی‌ها و استراحت روی آن‌ها، خود را آرام‌آرام به مواضع خودی رسانده بودند.

 

مواضع و استعداد نیروهای دشمن

دشمن، مواضع و موانع مختلفی در منطقه مزبور داشت که بشکه‌های فوگاز (ناپالم) و سیم‌های خاردار حلقوی، تنها بخشی از آن‌ها بود.

همچنین دشمن در پاسگاه ابوذکر و روی خشکی اطراف آن سنگرهای متعددی احداث کرده و در برکه مختار هم علاوه بر سنگر، کمین سیار گذاشته بود که به صورت زیگزاگی یکدیگر را می‌پوشاندند و عامل مؤثری در تأمین پاسگاه ابوذکر به شمار می‌رفت.

استعداد دشمن در این منطقه عبارت بود از سه گروهان تکاوری. علاوه بر این، نیروهایی از تیپ‌های ۵۰۶ و ۱۱۴ لشکر ۲۵ دشمن هم در منطقه حضور داشتند.

 

شرح عملیات

پس از فراهم شدن مقدمات عملیات و حرکت نیروها از نقطه رهایی به سمت هدف‌های از پیش تعیین‌شده، حمله در ۲۵ خرداد ۱۳۶۴ مصادف با روز قدس و با رمز یا محمد رسول‌الله (ص) آغاز شد.

نیروها با واکنش سریع و تنها ظرف سه دقیقه علاوه بر پاک‌سازی نیروهای دشمن، تعدادی از آن‌ها را به اسارت درآوردند؛ چنانکه تصرف پاسگاه ابوذکر و ابولیله بیشتر از پنج تا هفت دقیقه طول نکشید. در محور برکه مختار هم مقاومت اندک نیروهای عراقی در هم کوبیده شد. فرمانده پاسگاه ابوذکر که غافلگیر شده بود؛ هنگامی‌که قصد فرار داشت، کشته شد.

در صبح روز اول عملیات، هواپیماهای پی سی ۷ و بالگردهای دشمن فعالیتشان را آغاز کردند، اما با استقرار سلاح‌های ضد هوایی خودی و سقوط یک فروند از بالگردهای دشمن که با موشک سام ۷ انجام شد، دشمن در عمل ناتوان شد.

دشمن همچنین با قایق‌های حامل دوشکا، ۱۰۶ و تیربار و با حمایت بالگردها و هواپیماهای پی سی ۷، اقدام به اجرای پاتک کرد که البته حاصلی برایش نداشت و در نتیجه متحمل تلفات و ضایعاتی به شرح زیر شد:

یک گردان کامل از تیپ حطین منهدم و تعدادی از نیروهای تیپ ۵۰۶ و ۱۱۴ و لشکر ۲۵ دشمن کشته یا اسیر شدند.

در مجموع ۲۰۰ تن مجروح و ۹۰ تن از آن‌ها اسیر شدند. گذشته از این، ۱۵ فروند قایق، یک فروند هواپیما، دو فروند بالگرد و ۱۲ پاسگاه سیار دشمن هم منهدم شد و منطقه‌ای به وسعت ۱۸۰ تا ۲۰۰ کیلومتر آزاد شد.

 

منبع:

درودیان، محمد، سیری در جنگ ایران و عراق: از خرمشهر تا فاو (جلد دوم)، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، تهران، چاپ یازدهم ۱۴۰۰، صص ۱۱۴، ۱۱۵، ۱۱۶، ۱۱۷، ۱۱۸، ۱۱۹، ۱۲۰