به گزارش پایگاه اطلاع رسانی  مرکز اسناد، تحقیقات و نشر معارف دفاع مقدس و مجاهدت‌های سپاه،با تصرف ارتفاع گرده رش و عبور از رودخانه عریض قلعه چولان در عملیات نصر ۸، امکان گسترش وضعیت خودی در منطقه غرب این رودخانه و برداشتن گام‌های اساسی به‌طرف سلیمانیه فراهم شد. به همین منظور، می‌بایست ارتفاعات قمیش، دولبشک و الاغلو تصرف می‌شد.

با فرارسیدن فصل زمستان، ارتفاعات منطقه را برف می‌پوشاند و اجرای هر عملیاتی دشوار به نظر می‌رسید، درحالی‌که وضعیت موجود جنگ اقتضا می‌کرد عملیات موردنظر هرچه سریع‌تر آغاز گردد؛ زیرا نیروهای معارض عراقی که متحد ایران بودند، در معرض خطر هجوم ارتش عراق قرار داشتند و چنانچه مناطق وسیع تحت نفوذ آنان به اشغال دشمن درمی‌آمد، بسیاری از راهکارهای خودی بسته می‌شد. با توجه به این ضرورت، سپاه پاسداران عملیات بیت‌المقدس ۲ را در تاریخ ۲۵/۱۰/۱۳۶۶ در جبهه شمال غرب، طراحی و اجرا کرد.

در این عملیات نیروهای خودی باوجود سرمای شدید و دشواری مسیرهای طولانی تعیین‌شده، موفق گردیدند حدود ۷۰ درصد از اهداف ارضی منطقه، همچون ارتفاعات ویولان، قمیش و گلاله را به تصرف خود درآورند.

 

احداث جاده فاطمه زهرا (س)

مانور عملیات به‌گونه‌ای طراحی شد که پس از عبور از قله گرده رش، یگان‌ها در دو مسیر مخالف حرکت می‌کردند و جبهه وسیعی گشوده می‌شد. این جبهه جدید نمی‌توانست با جاده احداث‌شده در گرده رش تدارک شود.

جاده بسیجیان علاوه بر پیچ‌وخم و شیب بالا، تردد خودروها در عرض کم آن بسیار محدود بود و باید جاده جایگزین پیش‌بینی می‌شد. علاوه بر این منطقه از زمستانی سرد و پربرف برخوردار بود و جاده‌های موجود پاسخگوی یگان‌ها نبودند.

 اگر ارتفاع قله شیخ محمد به‌عنوان آخرین نقطه پدافندی جهت تسلط برسد دربندی خان در نظر گرفته می‌شد لازم بود این جاده به‌سرعت در دستور کار قرار می‌گرفت. بر این اساس قرارگاه خاتم‌الانبیا (ص) به فرمانده قرارگاه مرکزی مهندسی جهاد دستور داد گردانهای مهندسی دیگری را عازم منطقه نمایند.

 احداث جاده فاطمه زهرا (س) محور اصلی مهندسی در این عملیات قرار گرفت و گردان‌های مهندسی با تقسیم‌کار وارد عمل شدند. هدف از احداث این جاده دسترسی راحت به ارتفاعات الاغلو، شیخ محمد و گوجار بود که جایگزین جاده گرده رش می‌شد. مسیر این جاده از ارتفاعات ژاژیله شروع می‌شد و در جهت شمال شرق به‌موازات رودخانه قلعه چولان ادامه می‌یافت.

 این جاده از دو قسمت اصلی تشکیل می‌شد قسمت اول از جنوب ارتفاع ژاژیله تا انتهای این قله ادامه می‌یافت. این قسمت از جاده باتلاقی بود و باید مقدار زیادی شن به آنجا حمل می‌شد. مسئولیت حمل شن به عهده جهاد خراسان و جاده‌سازی را جهاد دامغان متقبل شده بود. جهاد خراسان شناسایی مسیر تراشه زنی و خاک‌برداری را نیز برعهده داشت.

مهم‌ترین قسمتی که کار جهادگران را با مشکل اساسی مواجه کرده بود، وجود سه باتلاق در جنوب گرده رش در اثر بارش باران و سیلابها بود که حتی با حجم زیادی شن برطرف نشد و تردد کمپرسی‌ها به‌سختی انجام می‌گرفت.

 جهادگران با استفاده از لوله‌های فلزی و زه کشی این باتلاق‌ها مسیر را آماده کردند. یکی از باتلاق‌ها به حدی عمیق بود که با ریختن ۴۰ کمپرسی سنگ مشکل حل نشد و احداث جاده به‌کندی پیش می‌رفت. جهاد خراسان یک گروه ویژه را مأمور انحراف آب به محوطه باتلاقی نمود و با تغییر مسیر آب‌های جاری، مشکل برطرف شد.

در یکی از شبهای زمستان باران شدیدی جاری شد و سطح آب رودخانه‌ها بالا آمد و طغیان آب بخشی از جاده را تخریب نمود.

 در مسیر جاده فاطمه زهرا (س)، پل امام رضا (ع) بر روی رودخانه چولان در جنوب گرده رش در برابر این طغیان دوام نیاورد و کاملاً تخریب شد. این پل تنها راه ارتباطی جاده به‌حساب می‌آمد و فرماندهان را نگران کرده بود.

قرارگاه مهندسی پیش‌بینی این شرایط را کرده و یک پل فلزی دیگر در بالادست پل فوق احداث نموده بود تا مانع ایجاد ترافیک بر روی جاده شود؛ اما این پل هنوز آماده نشده بود و تردد با یک بحران جدی مواجه شد.

مشکل دیگر مسیر جاده فاطمه زهرا (س)، وجود صخره‌های سخت ارتفاعات ژاژیله بود. در برخی نقاط حتی تیغ بلدوزر قادر به کندن این سنگ‌ها نبود و واحد آنش یار گردان مهندسی جهاد خراسان، این مسیر را با انفجار هموار کرد.

 مانع جدی دیگر این جاده در جنوب غربی ارتفاعات ژاژیله، وجود یک گردنه با شیب بالا بود که قرارگاه حمزه این قسمت از جاده را به جهاد دامغان واگذار کرد و با استفاده از چند دستگاه سنگین، از این پیچ تند و خطرناک عبور کردند.

 ازآن‌پس ساخت جاده فاطمه الزهرا (س) در مسیر خوبی قرار گرفت و به علت رسی بودن زمین جهادگران به‌سرعت جلو رفتند. در انتهای جنوب غربی گرده رش، یک پل توسط مهندسی سپاه بر روی رودخانه چومان احداث شد، این پل که به نام امام علی (ع) نام‌گذاری شده بود، جایگزین پل امام رضا (ع) شد. تردد از روی جاده ۸٫۵ کیلومتری فاطمه الزهرا (س) کاملاً روان شد و دیگر نیاز نبود از جاده گرده رش استفاده شود.

 با گشایش این جاده، عملیات در محورهای الاغلو، دولبشک، گوجار و حتی شیخ محمد ادامه یافت و بیشتر هواپیماهای دشمن دو پل مهم امام رضا (ع) و امام علی (ع) را بمباران می‌کردند تا جاده مجدد مسدود شود.

علاوه بر آن، گلوله‌باران کمپرسی‌های مردمی در طول این جاده نیز به‌صورت متوالی تکرار شد اما راننده‌های داوطلب کمپرسی جاده را ترک نکردند.

 

نجات آوارگان عراقی

 یکی از کاربردهای این دو پل و جاده فاطمه زهرا (س) در زمستان ۱۳۶۶، عبور بیش از ۱۲۰ هزار آواره عراقی از این مسیر بود.

 ارتش عراق در یک حمله غافل گیرانه به مردم کرد شمال عراق، منازلشان را بمباران و آن‌ها را مجبور به ترک خاک عراق کرد. سیل خانواده‌های عراقی پس از عبور از جاده اصلی سلیمانیه، وارد منطقه عملیاتی شدند.

 جهادگران تا چند روز فعالیت مهندسی را متوقف کردند و این آوارگان را از منطقه به شهر بانه منتقل نمودند. حضور این‌همه مردم آواره در زمستان سال ۱۳۶۶ در منطقه ماووت صحنه دردناکی را به نمایش گذاشته بود. جهادگران با استفاده از ماشین‌آلات سبک و سنگین به کمک آنان شتافتند.

 

منابع:

۱-رشید، محسن، اطلس جنگ ایران و عراق: فشرده نبردهای زمینی، تهران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، چاپ چهارم، ۱۳۹۹، ص ۹۷

۲-محمودزاده، نصرت‌الله، خاکریزهای خط مقدم (۲)، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، تهران ۱۴۰۱، صص ۶۴۳، ۶۴۴، ۶۴۵